Aplikant kontra adwokat – czy różnica statusu decyduje o prawie do ulgi na start?

System ulg dla nowych przedsiębiorców przewiduje dwuetapowe wsparcie: najpierw sześciomiesięczną „ulgę na start" ze zwolnieniem ze składek na ubezpieczenia społeczne, a następnie 24-miesięczny okres preferencyjnych składek naliczanych od zaledwie 30% minimalnego wynagrodzenia. W 2025 roku oznacza to możliwość opłacania składek od podstawy wynoszącej 1399,80 zł, a od początku 2026 roku – od kwoty 1441,80 zł.

‍

Kluczowe wątpliwości prawne

Główną przeszkodą w skorzystaniu z ulg jest przepis wykluczający z preferencji osoby, które „wykonują działalność na rzecz byłego pracodawcy w zakresie tożsamym z czynnościami wykonywanymi w ramach stosunku pracy". W przypadku prawników problem wydawał się oczywisty –czy aplikant wykonujący czynności prawnicze pod nadzorem patrona nie wykonuje tych samych zadań, które później wykonywałby jako samodzielny adwokat czy radca prawny?

‍

ORZECZNICTWO

‍

Sąd Najwyższy w wyroku z 12 lutego 2013 roku (II UK184/12) uznał, że aplikacja to przede wszystkim forma nauki zawodu, etap przygotowania zawodowego do pełnienia samodzielnej funkcji radcy prawnego. W rezultacie, czynności aplikanta różnią się zasadniczo od czynności wykonywanych przez radcę prawnego.

Uchwała Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 2013 roku (II UZP2/13), dotycząca adwokata świadczącego usługi na rzecz kancelarii, w której wcześniej odbywał aplikację, również potwierdziła to stanowisko. Sąd orzekł, że „podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe adwokata wykonującego działalność gospodarczą w okresie pierwszych 24 miesięcy może stanowić zadeklarowana kwota nie niższa niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia, także wówczas, gdy działalność tę wykonuje na rzecz byłego pracodawcy, u którego był zatrudniony jako aplikant adwokacki".

W uzasadnieniu Sąd podkreślił fundamentalne różnice między statusem aplikanta, a uprawnionego prawnika. Obowiązki i uprawnienia aplikanta adwokackiego różnią się zasadniczo od czynności wykonywanych przez adwokata. Aplikant nie jest samodzielny w wykonywaniu powierzonych mu zadań– wykonuje te obowiązki z wyraźnego upoważnienia radcy prawnego.

Adwokat, czy radca prawny wykonuje zawód świadczący pomoc prawną samodzielnie, niezależnie, ponosząc odpowiedzialność cywilną i zawodową za swoje czynności.

‍

Rozszerzenie na inne zawody

‍

Sąd Najwyższy potwierdził swoją linię orzeczniczą także w wyroku z 26 maja 2021 roku (II USKP 45/21), rozszerzając zasadę na inne zawody wymagające okresów szkoleniowych. Orzekł, że „wykonywanie przez pracownika szkolenia zawodowego pod nadzorem doświadczonych specjalistów w celu uzyskania adekwatnego certyfikatu, umożliwiającego wykonywanie samodzielnie zawodu, również u byłego pracodawcy, nie podlega wliczeniu do czynności wchodzących w zakres wykonywanej działalności gospodarczej".

‍

Praktyczne konsekwencje

‍

Dla prawników rozpoczynających samodzielną praktykę oznacza to możliwość zaoszczędzenia nawet 40 tysięcy złotych w pierwszym okresie działalności. Przez pierwsze sześć miesięcy mogą być całkowicie zwolnieni ze składek na ubezpieczenia społeczne, płacąc jedynie składkę zdrowotną, a następnie przez kolejne 24 miesiące opłacać preferencyjne składki od znacząco obniżonej podstawy.

Istotne jest również to, że przepisy nie wymagają zerwania współpracy z byłym pracodawcą. Prawnik może nadal świadczyć usługi na rzecz kancelarii, w której odbywał aplikację, pod warunkiem, że wykonuje je już jako samodzielny adwokat czy radca prawny, a nie jako aplikant pod nadzorem patrona.

Jeśli właśnie zakończyłeś aplikację i zamierzasz otworzyć własną kancelarię, pamiętaj, że kontynuacja współpracy z byłym pracodawcą nie ogranicza Twojego prawa do ulg. Orzeczenia Sądu Najwyższego wyraźnie rozgraniczają obowiązki aplikanta od samodzielnego wykonywania zawodu prawniczego, co potwierdza możliwość pełnego skorzystania z dostępnych preferencji składkowych.

‍